Piše: Hasna ZILJKIĆ
“Tursko-srpski rečnik poslovica i izreka” koautorsko je delo turkologa Marije Đinđić i srbiste Nataše Vulović Emonts, objavljeno 2024. godine u izdanju Izdavačke kuće “Prometej” iz Novog Sada i Instituta za srpski jezik SANU iz Beograda. Rečnik je promovisan u Novom Pazaru, u Kulturnom centru 24. novembra 2025. godine, a učesnici su bili prof. dr Sofija Miloradović, direktorka Instituta za srpski jezik SANU, dr Nataša Vulović Emonts, jedna od autorki rečnika, i dr Ahmed Bihorac, profesor na Univerzitetu u Novom Pazaru.
Rečnik sadrži oko 2.500 turskih poslovica i izreka, prikupljenih iz relevantnih izvora i strukturiranih u rečničke odrednice po formalnom principu, uz pronalaženje njihovih semantičkih ekvivalenata u srpskom paremiološkom fondu. Urednik ovog obimnog izdanja od preko četiri stotine strana u tvrdom povezu je Zoran Kolundžija.
Prof. dr Sofija Miloradović je na promociji, između ostalog, kazala: “Knjiga sadrži uvodnu studiju Tursko-srpske paremiološke paralele – na pedeset strana, centralni deo čini Tursko-srpski rečnik poslovica i izreka na oko tri stotine strana, a tu su i Skraćenice, Izvori, Literatura, kao i Registar turskih i Registar srpskih imenica – uvek izuzetno korisni segmenti za istraživače i čitaoce.”
Prema rečima autorke Nataše Vulović Emonts, prevođenje frazeološko-paremioloških jedinica spada među najteže prevodilačke zadatke, a kompleksnost se ogleda, kako je objasnila, u naučnom sagledavanju paralelnih strukturno-semantičkih osobenosti paremija oba jezika, uz primenu leksikografskih i metaleksikografskih metoda i postupaka.
Emonts je u svom obraćanju istakla i to da su se autorke u procesu ekscerpcije poslovica oslanjale, između ostalog, na elektronsko izdanje rečnika poslovica i izreka Turskog lingvističkog društva, čiji su autori Belgin Tezdžan Aksu, Šukru Haluk Akalin i Redžep Toparli, a koji sadrži 2.396 poslovica. Kao kontrolno izdanje korišćen je njihov štampani rečnik iz 2022. godine sa 5.970 poslovica. Srpski paremiološki fond obuhvatio je zbirke Srpske narodne poslovice (Karadžić, 1849), Poslovice (Daničić, 1996), Poslovice i izreke u srpskoj periodici1818–1887 (LMS, 2018), kao i opisne rečnike savremenog jezika – Rečnik srpskohrvatskog književnog i narodnog jezika i Rečnik srpskohrvatskog književnog jezika Matice srpske te građu iz Rečnika SANU.
“Naš prvi izvor je bio Tursko lingvističko društvo, koje je trebalo da bude prvi izdavač. Međutim, zbog teške situacije nakon razornog zemljotresa sve izdavačke aktivnosti pomerene su za narednu godinu, a mi smo dobile priliku da knjigu objavimo u Srbiji”, rekla je Nataša Vulović Emonts i najavila nastavak saradnje, posebno zbog planova za proširena izdanja s obzirom na to da paremiološki fondovi turskog i srpskog jezika beleže veliki broj zajedničkih antičkih poslovica.
U završnom osvrtu autorke navode da paremiološki fondovi turskog i srpskog jezika imaju oko 10 % potpuno ekvivalentnih poslovica i izreka. Najveći deo odnosi se na međuljudske odnose, dok jedan broj kvalifikuje osobe, situacije ili elemente iz čovekove okoline. Poslovice su prema poreklu podeljene na antičke, biblizme, folklorne i balkanske, pri čemu su najbrojnije one folklornog porekla, što svedoči o bogatstvu i isprepletanosti poslovica na Balkanu. Većina ekscerpiranih poslovica ima metaforičko, semantički transponovano značenje. Pored potpunih ekvivalenata, zabeleženi su i delimični ekvivalenti i analozi (kada je značenje isto, a leksičke komponente različite). Autorke zaključuju da istraživanje sinonimnih, antonimnih i specifičnih poslovica ostaje važan zadatak za buduća proučavanja.
Značaj ovog rečnika, kako je istakla prof. dr Sofija Miloradović, ogleda se u malim folklornim formama kojima se bavi, budući da poslovice, izreke i slične folklorne forme sežu u antičko doba, iz kojeg su mnoge ušle u evropske i druge jezike. Istovremeno, rečnik na osoben način osvetljava ono što je bilo važno u životu dva etnosa – turskog i srpskog – predstavljajući ogledalo njihove tradicijske kulture i kulturnog identiteta. ■
Hasna Ziljkić je diplomirani žurnalist i master islamske pedagogije te dugogodišnja urednica programa u Kulturnom centru Novi Pazar. Autorica je više publikacija i naučnih radova te stalni sudski tumač za bosanski jezik pri Osnovnom i Višem sudu u Novom Pazaru.
