Piše: Simona Klemenčič
Lingvistička olimpijada je srednjoškolsko takmičenje u kome sudjeluje više država, a njihov se broj iz godine u godinu povećava. Riječ je o takmičenju u prepoznavanju logike nepoznatih jezika. Međunarodna lingvistička olimpijada (International Linguistics Olympiad, IOL) svake se godine održava u drugoj državi. Upravo je završena dvadeset i druga u Tajpeju na Tajvanu, a 2026. godine bit će održana u Bukureštu.
(Izvor fotografije: https://iol2025.ioling.org/)
Takmičari na lingvističkoj olimpijadi rješavaju niz zadataka, i to individualno (obično pet zadataka) i ekipno (jedan zadatak). Na ovom takmičenju nije poenta da učenici pokažu poznavanje pojedinih jezika, nego da iz jezika koji su im u pravilu potpuno nepoznati izdvoje gramatička pravila. Zadaci iz jezičke logike za lingvističku olimpijadu sastavljeni su tako da su rješivi čak i ako rješavalac ne poznaje jezik, a zasnivaju se na tome da je svaki jezik precizan sistem i da se pravila tog sistema mogu utvrditi pomoću logike.
Zadatke iz lingvističke logike moguće je ugrubo podijeliti na nekoliko osnovnih tipova, koji se djelimično preklapaju s jezičkim nivoima. Tipičan zadatak sastoji se od nekoliko rečenica na jeziku koji poznaje veoma malo ljudi, uz koje su dati i prijevodi na jezik takmičara. U drugom dijelu zadatka takmičar treba da prevede nekoliko rečenica sa svog jezika na taj nepoznati jezik, a u trećem da obrazloži svoje rješenje. U tom dijelu takmičari treba da što jasnije i preglednije predstave gramatička pravila tog jezika, koja su utvrdili na osnovu datih primjera.
Drugi tip zadatka jeste zadatak u vezi s nepoznatim pismom. Većinu pisama moguće je ugrubo svrstati u nekoliko tipova, ali se pojavljuju i mješovita te izmišljena pisma, koja nisu zasnovana na historijski potvrđenim uzorcima.
Treći tip je zadatak iz historijskog razvoja, u kojem takmičar utvrđuje glasovne i druge zakone koji su vrijedjeli u historijskom razvoju nekog jezika ili više srodnih jezika. Ponekad se istražuju i srodnički odnosi među jezicima.
Neki zadaci dotiču se klasifikacije svijeta kako ga određeni jezik izražava putem lingvističkih sredstava. Kao što slovenski jezik svojom kategorijom živog i neživog odaje emocionalni stav slovenskog govornika prema igraćim kartama i automobilima, u nekim jezicima nalazimo kategorije poput otuđive i neotuđive imovine ili gramatičkog roda koji uključuje muške osobe nasuprot gramatičkom rodu koji uključuje ženske osobe i otrov ili posebne markere u zavisnosti od toga kako je predmet došao u posjed govornika, naprimjer da li je nešto sam uzgojio iz sjemena ili ga je dobio na poklon ili ga je kupio ili stekao kao dio ratnog plijena. Zadatak takmičara je da izađe izvan mentalnog okvira konceptualnog svijeta svog jezika.
Jezik se shvata vrlo široko, kao bilo koji sistem namijenjen komunikaciji, tako da zadaci mogu uključivati i zadatke koji se tiču DNK ili bar-kodova i drugih sistema. Prilikom izvršavanja zadataka, takmičari slušaju audio snimke ili analiziraju video snimke.
Prva Međunarodna lingvistička olimpijada organizirana je 2003. godine u Bugarskoj. Na ovogodišnjoj Olimpijadi na Tajvanu takmičilo se 227 učenika iz 43 zemlje. Našu regiju na Lingvističkoj olimpijadi veoma uspješno predstavlja Slovenija, gdje se lingvističko takmičenje organizira od 2009. godine u okviru veoma popularnih logičkih takmičenja koje organizira Savez za tehničku kulturu Slovenije (ZOTKS, popularno Zotka). U okviru logičkih takmičenja svaki test uključuje i najmanje jedan jezički zadatak, a za najbolje takmičare iz srednjih škola organiziraju se dodatne pripreme, nakon čega slijedi izborno lingvističko takmičenje. Međunarodnog takmičenja iz logike još nema. Logička takmičenja, koja je pokrenuo Izidor Hafner, godišnje pohađa oko 35.000 takmičara u osnovnim i srednjim školama u Sloveniji. Dok hiljade mentora u Sloveniji dobrovoljno prolaze dodatnu obuku i angažirani su na pripremi učenika i studenata za takmičenja iz logike, a kasnije i lingvistike, druge zemlje nemaju takvu mrežu posvećenih nastavnika. To je ujedno i odgovor na pitanje zašto smo toliko uspješni na Međunarodnoj lingvističkoj olimpijadi. Slovenija je 2019. godine čak osvojila ekipno prvo mjesto, ispred Kine i Rusije.
Slovenski tim na 22. međunarodnoj lingvističkoj olimpijadi 2025. godine (izvor fotografije: Simona Klemenčič)
Među ostalim zemljama iz regije najaktivnija je Bugarska, koja je zajedno s Rusijom pokrenula takmičenje. Sudjeluju i Rumunija, koja je organizator sljedeće Međunarodne lingvističke olimpijade, kao i Mađarska, a od ove godine i Grčka. Srbija je također učestvovala u prošlosti (posljednji put 2013. godine), a još uvijek čekamo Bosnu i Hercegovinu, Hrvatsku i druge. Sljedeća godina bila bi veoma dobra prilika za njihovo učešće, jer će se Međunarodna olimpijada organizirati u blizini. Očekuje se da će 2027. godine biti na Tajlandu. ■
Simona Klemenčič saradnica je Znanstvenoistraživačkog centra Slovenske akademije znanosti i umjetnosti, Instituta za slovenski jezik “Fran Ramovš”.
